Timor-Leste: Presidente Rejeita Ministra da Defesa Nomeada

[Todos os links levam a páginas em inglês excepto quando indicado outro idioma.]

Na segunda feira, 6 de Agosto, o jornal Tempo Semanal tornou públicos os nomes propostos para fazerem parte do gabinete do novo governo de coligação em Timor Leste, que incluía Maria Domingas Alves (conhecida por Mikato) como Ministra da Defesa e Segurança, a mais alta patente civil que preside as forças armadas.

A Fundasaun Mahein e outras fontes noticiosas reportaram na terça feira que o novo Presidente Taur Matan Ruak – ele próprio líder veterano da resistência de guerrilha e das forças armadas após a independência – declarou-se contra esta nomeação. Nos bastidores, as negociações levaram à nomeação de Cirilo Jose Christopher para substituí-la.

Mikato é uma das mulheres mais proeminentes na política em Timor Leste, tendo presidido ao Ministério da Solidariedade Social durante uma longa crise de refugiados, e ao estabelecimento da reforma para idosos e ao apoio para os veteranos.

Image courtesy of Rede Feto

Imagem cedida pela Rede Feto

No dia que se seguiu a estas notícias, a ONG Rede Feto (Rede de Mulheres) pronunciou-se [tet] numa conferência de imprensa sobre as declarações do Presidente que sugeriam que Mikato não seria adequada para a tarefa:

Tamba ne’e ami husi movimentu feto Timor Leste hato’o deskontentimentu ba liafuan refere nebe hatu’un dignidade feto Timor leste, nomos ignora Feto sira nia kapasidade nebe hatudu ona liu husi desempenhamentu nebe halao ona durante tinan 5 hodi fo’o susesu maka’as ba governasaun AMP I

Por causa disto nós, do movimento de mulheres em Timor Leste, manifestamos o nosso descontentamento com as palavras [do Presidente] que limitam a dignidade das mulheres timorenses, e ignoram a capacidade que já foi bem demonstrada [por Mikato] ao longo dos mais de cinco anos em que contribuiu com grande sucesso na administração do primeiro governo de coligação.

A porta-voz do Grupo de Mulheres do Parlamento disse aos mídia [tet] que este episódio “mata o espírito de participação entre as mulheres”.

O professor da Universidade de Timor Leste Matias Guilherme foi entrevistado pelo Timor Post sobre este assunto (publicado [tet] no blog Timor Lorosae Nação):

Nia informa, agora ne’e presiza maka kapasidade da lideransa, la presiza nia tenki mai husi militar, Background militar maibe nia labele jere ou administra instituisaun Defesa no seguransa, ida ne’e mos sai kestaun bot ida.

Ele informa que o que é preciso agora é liderança, e não um [passado] militar. [Alguém] com um background militar mas sem capacidade de gestão ou de administração da Defesa e Segurança é que seria um grande problema.

O blog Forum Haksesuk explica [tet] que Mikato recusou uma oferta posterior para voltar ao mesmo cargo no ministério do anterior governo, porque estar “ofendida”, concluindo que esta “novela” levou ao seu “sacrifício”.

Fundar a nação

Desde a época de Muki Bonaparte, membro fundador do maior partido de Timor Leste a propor a independência, que as mulheres têm desempenhado um papel de destaque na vida política nacional. A Rede Feto escreve [tet]:

Partidu Politiku rasik loke sira nia odomatan atu feto sira bele involve no organiza sira nia atividade. Organizasaun OPMT (Organizasaun Popular das Mulheres de Timor) hanesan organizasaun feto ida ne’ebe hahu sira nia atividade iha fulan Agostu 1975. […] Comite Central Fretelin (CCF) mos fo fiar ba feto ida hanaran Rosa Bonaparte Soares/Muky atu bele lidera organizasaun ida nee.

Os próprios partidos políticos abriram as portas para que as mulheres entrassem e organizasem as suas próprias actividades. A organização OPMT (Organização Popular das Mulheres de Timor) era uma organização de mulheres que iniciou as suas actividades em Agosto de 1975. O Comité Central da Fretilin (CCF) confiou a liderança desta organização a uma mulher chamada Rosa Bonaparte Soares/Muky.

Até depois do seu martírio no cais de Dili com Isabel Barreto Lobato e Silvina Namuk na invasão indonésia de 1975, as mulheres continuaram a desempenhar um papel importante na resistência de Timor Leste, de todas as formas: armada, clandestina e diplomática. Mulheres activistas clandestinas como Maria Goreti [.pdf] pagaram essa dedicação com a própria vida. Outras mulheres como Mana Bisoi [pt] lutaram na resistência armada e continuam a representar as mulheres na vida pública.

Uma mulher de Timor Leste mostra o dedo marcado de tinta depois do voto. Foto de United Nations Photo (CC BY-NC-ND 2.0)

Uma mulher de Timor Leste mostra o dedo marcado de tinta depois do voto. Foto de United Nations Photo (CC BY-NC-ND 2.0)

A investigadora australiana Sarah Niner escreveu no início deste ano no seu blog:

The women who fought accepted that the struggle for women’s rights was not possible during the fight for independence. However, the struggle for independence created a pool of highly skilled and motivated women who no longer accepted the status quo and today work toward equity for women.

As mulheres que lutavam aceitaram que a luta pelo direito das mulheres não era possível durante a luta pela independência. No entanto, a luta pela independência fez com que se estabelecesse um grupo de mulheres altamente competentes e motivadas que já não aceitam o status quo e trabalham hoje pela igualdade das mulheres.

Desde a independência

Nos governos desde a independência, houve mulheres a representar ministérios chave, tais como o Ministério das Finanças e o Ministério da Justiça. A assembleia constituinte de Timor Leste e os primeiros governos tiveram números de representação de mulheres relativamente altos, com cerca de 30% do parlamento no feminino no último governo. O actual tem um número ainda maior, com 35% de mulheres, segundo o blog Forum Feto Global.

Mas será que os números são indicativos da representação real? Susan Marx escreveu antes das eleições deste ano no blog da Asia Foundation:

[…] Timorese women are questioning the practicalities of participating within a historically patriarchal society. What was interesting in our research was that many of the women currently active in politics were adamant in demanding more meaningful participation. They cite the lack of women in leadership roles and decision-making positions as evidence that political parties use women’s participation only in an attempt to placate critics and to satisfy the quota requirements. Other potential candidates cited the lack of regard for women’s views within the political fray as one of the main deterrents from becoming involved themselves.

As mulheres timorenses estão a questionar as práticas da participação num contexto histórico de sociedade patriarcal. O que consideramos interessante na nossa pesquisa foi que muitas das mulheres actualmente activas na política mostraram-se intransigentes na exigência de uma participação mais significativa. Elas referem a falta de mulheres em papéis de liderança e posições de tomada de decisão como prova de que os partidos políticos usam só a participação das mulheres como tentativa de calar os críticos e de satisfazer os requisitos de quotas. Outras potenciais candidatas referiram a falta de atenção dada às visões das mulheres dentro da luta política como um dos principais motivos que impedem o seu envolvimento.

A controvérsia sobre Mikato certamente faz questionar se os líderes masculinos timorenses entendem que certos papéis são na sua natureza exclusivos do sexo masculino. Niner afirmou em Março:

[…] ongoing conflict, and an aggressive political culture, favours a type of strong, militarised masculinity that marginalises women, placing them in less visible ‘traditional’ roles, and has a negative effect on their status and political participation.

o conflito persistente, e uma cultura política agressiva, favorecem um tipo de masculinidade forte e militarizado que marginaliza as mulheres, colocando-as em papéis “tradicionais” menos visíveis, e tem um efeito negativo no seu status e na participação política.

O utilizador do Facebook Juvinal Inasio escreveu publicamente [tet]:

La etiku liu hodi diskrimina feto hodi kaer pasta Ministra Defesa………..!!!!!!!!!! Bainhira ulun boot sira elimina Micatohusi kargu ne'e, signifika ita nia ukun nain sira la valoriza feto atu partisipa iha prosesu dezenvolvimentu nasaun…………….Ita nia ukun nain sira mesak b**** ten deit bainhira sira iha kampanha hateten sei promove jeneru……….!!!!!!!! …………..Nune'e feto sira, lalika fiar tan sira……!!!!!!!!!!

Não é ético discriminar uma mulher a quem foi dada a pasta do Ministério da Defesa….!!!!! Quando os “chefões” eliminam Micato da posição, isso quer dizer que a nossa liderança não valoriza a participação das mulheres no processo de desenvolvimento da nação……. Os nossos líderes são uns mentirosos quando fazem campanha a dizer que vão promover a igualdade de género….!!!! Portanto mulheres, não acreditem mais neles…!!!!!!

Inicie uma conversa

Colaboradores, favor realizar Entrar »

Por uma boa conversa...

  • Por favor, trate as outras pessoas com respeito. Trate como deseja ser tratado. Comentários que contenham mensagens de ódio, linguagem inadequada ou ataques pessoais não serão aprovados. Seja razoável.