Prêmio literário para migrantes em Taiwan abre espaço para diferentes narrativas

fourth literature award

Cerimônia para o quarto Prêmio de Literatura para Migrantes. Crédito da foto: Wei-Hsiang Wang.

Em Taiwan, a população de trabalhadores estrangeiros e imigrantes tem crescido nos últimos anos e forma uma parcela significante da sociedade taiwanesa. A população total no Taiwan é de cerca de 23 milhões; a população aborígine é de cerca de 2,3% do total, e também há por volta de 720.000 trabalhadores estrangeiros atuando nos setores industriais e de serviços. A maioria destes trabalhadores são de países do sudeste asiático, principalmente Indonésia, Vietnã, Filipinas e Tailândia. Nos últimos 20 anos, o número de esposas e filhos vindos do sudeste asiático que estão se instalando em Taiwan aumentou em quase 200.000.

Desde 2014, o Prêmio de Literatura para Migrantes de Taiwan encoraja esses grupos de origem estrangeira a expressarem-se em sua língua materna. Um esforço que também tem permitido que os taiwaneses aprendam mais sobre essas culturas e histórias.

O prêmio de literatura começou com Cheng Chang, fundador e antigo editor da 4-Way-Voice, uma revista com versões impressa e online que publica notícias nos idiomas vietnamita, tailandês, indonésio, filipino, birmanês e cambojano.

first literature award

Os vencedores do Prêmio Literário para Migrantes. Crédito da Foto: Prêmio Literário para Migrantes.

Cheng Chang contou sobre a motivação por trás da criação deste prêmio literário:

自我參與《四方報》創報至今,《四方報》做為非華語系移民工資訊交流與紓解鄉愁的平台,不僅是一份服務移民工的母語刊物,更以「友人」身份,傾聽他/她們的聲音,擔起台/外文化溝通的橋樑。自出刊以來,《四方報》即收到大量來自全台各地移民工的投書,平均以每月五、六百封的數量,如雪片般累積。
源鑒於此,我們開始考量移民工自身其實擁有創作的多樣性與豐沛能量,因此希望成立一個更具延展性的文學獎項,讓他們得以藉由書寫,替自己留下歷史,透過文字創作表達兩個故鄉(外籍配偶)、雙重血緣(新住民二代)、與異地漂流(外籍移工)的文學風貌。

Desde que eu criei a 4-Way Voice, ela se tornou uma plataforma para trabalhadores migrantes que não falam chinês trocarem informações e expressarem a saudade de seus países de origem. Não funciona apenas como um boletim de notícias em suas línguas maternas, mas também como um amigo que os escuta e uma ponte que conecta  taiwaneses e pessoas de outros países. Desde que começamos, a 4-Way Voices tem recebido muitas cartas de trabalhadores migrantes de todas as partes do território — cerca de 5.600 cartas por mês. Essas cartas se acumulam como flocos de neve. Assim, considerando a diversidade e a energia na criatividade, planejamos organizar um prêmio literário duradouro para que possam criar suas próprias histórias por meio da escrita. Eles podem criar novas tradições literárias sobre dois países de origem (no caso de casais de origens diferentes), sobre os descendentes dos dois países (no caso de segunda geração) e sobre a diáspora (para trabalhadores migrantes).

Atualmente, este prêmio recebe artigos escritos em tailandês, indonésio, vietnamita e filipino. Como a maioria dos escritores está longe de suas pátrias, muitas dessas histórias são sobre a saudade que sentem de suas famílias e da sua terra natal, e a tristeza que sentem quando ficam sabendo da morte de algum ente querido.

Nàng Thơ do Vietnã escreveu uma carta para seus pais:

Ba ơi! Tiếng chuông đồng hồ đã điểm mười hai giờ đêm Đài Loan rồi, không biết nơi quê nhà ba đã ngủ ngon chưa? Hay ba vẫn còn đang phải chống chọi những vết thương mà bấy lâu nay nó vẫn hành hạ ba hay…hay ba còn đang lo lắng cho con gái yêu của ba đang phải tha hương cầu thực nơi đất khách xứ người. Ba biết không nơi phương trời xa lạ này, khi mọi người đã nồng say giấc mộng thì con gái ba lại ngồi gom những suy tư, nỗi nhớ, niềm thương, công việc thường vào DÒNG NHẬT KÝ TRONG ĐÊM. Ba ơi con còn nhớ lắm, nhớ chiều đông năm ấy vì hoàn cảnh gia đình,tương lai con trẻ nên con đành phải dứt tình mẫu tử, nghĩa phu thê để đến miền đất hứa Đài Loan này. […]
Nào ngờ đâu con mới đến Đài Loan mới chỉ tròn tám tháng, chữ hiếu chưa tròn thì nghe tin mẹ mất, gia đình thương con sợ con gục ngã nơi đất khách xứ người không người thân chăm sóc nên gia đình đã giấu không cho con biết rồi con nghe tin qua chị bạn. Ba ơi, lúc đó con như nghe tiếng sét đánh ngang tai trời đất quay cuồng sụp đổ dưới chân con, con choáng váng khụy ngã gọi mẹ…mẹ… mẹ sao mẹ nỡ bỏ con mẹ đi…sao mẹ không cho con biết, giờ con tìm mẹ ở đâu cho được? Mẹ…mẹ ơi! Ngày con đi có mẹ đưa mẹ tiễn, ngày con về chẳng có mẹ đón con…

Papai, o relógio acaba de tocar, marcando que já é meia-noite em Taiwan. Você já está dormindo? Ou luta contra suas antigas feridas?… Preocupa-se com sua filha amada que trabalha em uma terra distante do seu povo? Pai, você sabia que enquanto as pessoas dormem nesta terra longínqua e estrangeira, sua filha senta-se para escrever seus pensamentos e memórias e sua rotina em um diário? Oh pai, sinto falta de tudo! Sinto falta das nossas tardes. Mas, por causa das dificuldades enfrentadas por nossa família e minha juventude, tive que vir para esta terra prometida conhecida como Taiwan (…).
Como eu poderia saber que apenas oito meses depois da minha chegada em Taiwan, mamãe iria falecer? Você ficou preocupado. Pensou que eu entraria em choque e ficaria doente em uma terra distante, sem o apoio dos meus entes queridos. E então, nossa família escondeu a notícia de mim até que fiquei sabendo por um amigo. Ah, pai! Fiquei tão chocada que é como se tivesse sido atingida por um relâmpago. Fiquei tonta, como se o chão sob meus pés desmoronasse. Eu chorei, Mãe…Mamãe… Como pôde deixar sua filha? Por que você não me avisou? Onde posso encontrá-la? Mamãe… Mamãe amada! Você acenou para mim quando parti, mas quando eu voltar, você não está lá para me receber

Algumas das obras são tristes histórias sobre suas vidas em Taiwan. Em 2013, vários tripulantes indonésios assassinaram o capitão taiwanês da embarcação. Embora o juiz do caso acreditasse que o capitão tivesse um comportamento abusivo, aqueles que o mataram foram sentenciados de 14 a 28 anos na prisão. A indonésia Tania Ross escreveu uma história baseada em fatos reais sobre a tripulação:

Awalnya mereka hanya ingin memberi pelajaran agar Kapten merasa kapok dan babak belur saja. Ketika Kapten lengah, sebuah pukulan besi tumpul dari tangan Sardi melayang menghantam tengkuknya. Kapten terkapar. Mengetahui lawannya tak berkutik, Wasto dan kawan-kawannya terduduk lemas. Mereka puas karena telah membuat Kapten pingsan.
Sejurus kemudian, Sardi iseng mendekati Kapten yang tertelentang berlumuran darah. Dengan teriakan keras, Sardi mundur dua langkah. Lemas dan terduduk. Ia tak mampu berkata apa-apa. Hanya menunjukkan kepada kawan-kawannya jika Kapten tidak bernapas lagi.
Mengetahui hal tersebut, para ABK mulai panik. Ada yang memeriksa nadi Kapten. Ada pula yang mendekatkan telinga ke dada untuk mendengar napasnya. Ada yang menduga Kapten sedang pingsan. Ada pula yang menangis karena ketakutan. Mendengar kepanikan itu, dua orang dari ruang kemudi turut ke luar dan terbelalak mengetahui kejadian yang sebenarnya.
Kapten benar-benar meninggal. Juru mudi melaporkan kejadian ini kepada pos keamanan terdekat. “Kami dijemput polisi air dan akhirnya harus menjalani sidang-sidang yang melelahkan, hingga vonis dijatuhkan. Itu kejadian yang sebenarnya, Bu, kami sangat emosi. Kami sudah di ujung kesabaran.” Ungkap Wasto lirih. Matanya berkaca-kaca.

No início, eles só queriam mostrar para o capitão que ele estava errado e ensiná-lo uma lição. Porém, quando ele não estava olhando, uma barra de ferro que estava nas mãos de Sardi, acidentalmente acertou o capitão na parte de trás da cabeça. E ele caiu. Ao ver que o oponente estava imóvel, Wasto e seus companheiros ficaram extasiados. Estavam felizes por deixá-lo inconsciente.
Pouco depois, Sardi aproximou-se do corpo coberto de sangue do capitão. Gemendo, Sardi deu dois passos para trás. Cambaleou e caiu. Estava sem palavras. Aos seus amigos, acenou em direção ao capitão sem vida.

Ao perceber, a tripulação ficou em pânico. Um deles checou o pulso do capitão. Outro tentava ouvir sua respiração. Outro achou que ele só estava inconsciente. Outro chorava de medo. Ao ouvir o alvoroço, dois homens saíram da cabine de direção. Seus olhos ficaram espantados depois de entender o que havia acontecido. O capitão estava mesmo morto. O navegador informou a estação de polícia marítima mais próxima.
A Polícia Marítima nos levou e houve muitos julgamentos cansativos até que, finalmente, a sentença foi anunciada. “E é isso que realmente aconteceu, senhora. Estávamos enfurecidos, tínhamos chegado ao limite de nossa paciência.”, disse Wasto, com a voz baixa e lágrima nos olhos.

first book

O livro “Flows” reúne os artigos selecionados no primeiro e no segundo Prêmio de Literatura para Migrantes. Crédito da Foto: Prêmio de Literatura para Migrantes.

Por outro lado, algumas histórias são cheias de esperança pelo futuro. อนันต์ศรีลาวุธ é da Tailândia e fala sobre seu amor pela música e por fazer amigos:

รายได้ของผมดีพอที่จะคิดหวังอะไรก็ไม่น่าจะเกินฝันในตอนนี้ ลูกทั้งสองได้เรียนในระดับวิทยาลัยซึ่งสมัยผมไม่กล้าแม้นแต่จะฝัน แต่เพราะผมได้พบ “ขุมทองแห่งมิตรภาพ”เช่นตอนนี้ แม้แต่ผมเองที่ไม่คาดคิดก็ยังได้เรียนระดับปริญญาตรีได้อย่างไม่น่าเชื่อ อีกทั้งผมมีเงินพอให้ซื้อกีต้าร์ไฟฟ้า อย่างที่ผมใฝ่ฝันมาตลอดและผมก็ได้มาเล่นมันสมใจ ผมนำมันไปเล่นเพื่อบริการสังคมฟรี ตามที่ต่างๆ รวมทั้งในเรือนจำทั่วไต้หวัน โดยการนำขอ

Agora, tenho um salário que me permite dar uma vida melhor para minha família e pagar a faculdade dos meus filhos. Até eu mesmo tenho a oportunidade de ter um diploma. Tenho dinheiro para comprar uma guitarra. Gosto de tocar. Trouxe minha guitarra para tocar em serviços sociais em vários lugares, até mesmo nas prisões de Taiwan.

Lê Hoàng Hiệp é um aluno vietnamita de pós-graduação e escreveu uma história sobre uma mulher vietnamita que se casa com um taiwanês:

Chiều nay, sau khi tan buổi trực ở sở di dân, Dung chạy xe qua trường đón con. Hai mẹ con đi chợ mua ít đồ dùng cho bữa tối rồi về nhà. Con đường chiều nay thật vắng vẻ. Hai bên đường những cây nhãn mới hôm nào nặng trĩu những chùm quả, nay đã xanh mơn mởn những lá non. – Nay ở trường có gì vui không con?
A Hưng nãy giờ vẫn ngồi sau ôm lấy mẹ, nghe hỏi thì bi bô:
– Dạ vui, có mấy anh chị sinh viên đại học tới dạy lớp con làm diều. Có người biết con có mẹ là người Việt Nam nên mới hỏi con biết nói tiếng Việt không. Con nói không, nhưng mà biết hát tiếng Việt, rồi con hát cho mọi người nghe bài “Cháu yêu Bà” mẹ dạy con đó. Ai cũng khen con hát hay.
– Con của mẹ thật giỏi, để mẹ sẽ dạy con nói thêm nhiều tiếng Việt nha

À tarde, depois de terminar o trabalho no departamento de imigração, Dung buscou seu filho na escola. E, antes de ir para casa, foram ao mercado comprar comida para o jantar. As ruas ficam desertas à tarde. Antes, as enormes árvores das ruas estavam cheias de frutas, mas agora têm folhas verdes, como se fossem novas.
“Filho, aconteceu algo de interessante na escola?
Hung estava sentado atrás e abraçava sua mãe. Ao ouvir a pergunta, começou a falar. “Sim. Alguns universitários vieram até nossa sala e nos ensinaram a fazer pipas. Depois que ficaram sabendo que minha mãe era do Vietnã, perguntaram se eu sabia falar em vietnamita. Eu disse que não, mas que sei canções vietnamitas. E cantei a música que você me ensinou, ‘Amo a vovó’. Todos disseram que eu canto muito bem.” “Meu filho é muito talentoso. Vou te ensinar mais vietnamita.”

Algumas histórias são sobre acidentes trágicos que chocaram o país. Em 2014, um esfaqueamento em massa aconteceu no metrô de Taipei e Erin, que é da Indonésia, escreveu uma história inspirada no ocorrido.

Kulihat pemuda berbaju merah membabi buta mengayunkan pisau dan menusuki siapa saja yang ada dalam jangkauannya. Orang-orang yang terkena amukannya berjatuhan. Yang masih bisa berlari segera menyingkir sambil melemparkan apa saja pada pemuda itu. Aku dan Kakek bergerombol dengan beberapa lansia di ujung gerbong, yang sialnya buntu! Gawat sekali.
Entah berapa orang yang bergelimpangan berdarah-darah di lantai kereta metro itu. Aku gemetar hebat. Maut serasa mengintaiku. Kurundukan badan merendah di belakang kursi roda. Ah, sebuah usaha sembunyi yang sia-sia. Tapi sungguh aku takut sekali. Tak terbayangkan akan mengalami tragedi ketika jauh dari tanah air dan keluarga sendiri.

Vi um rapaz que vestia roupas vermelhas e acenava sua faca em qualquer direção, tentando matar qualquer um que estivesse próximo a ele. Muitas pessoas caíram depois de serem esfaqueadas, outros tentaram fugir o mais rápido possível. As pessoas jogavam coisas no rapaz. O vovô (meu trabalho é cuidar dele), eu e outros idosos estávamos no fim daquele vagão, mas não tínhamos como fugir! Estávamos condenados!
Não sabia o número de pessoas deitadas sobre seus próprios sangues. Eu estava apavorado. Senti o Deus da Morte olhando para mim. Eu me curvei atrás de uma cadeira de rodas.  Ah… Tentei me esconder sem poder fazer nada. Mas eu estava assustada. Não esperava viver uma tragédia como essa em um lugar tão distante da minha família e da minha terra natal.

Nanik Riyati é da Indonésia e escreveu uma história sobre seu hijabe:

Suatu hari Siauce mendapatiku berhijab. Mimik wajahnya menunjukkan ketidaksukaannya dan menyuruhku untuk melepaskannya. Dia masuk ke kamar dan memanggilku sambil membuka youtube dan menjelaskan tentang adat upacara kematian orang Cina.
Dengan kesedihan dan kekecewan terpaksa ku lepas hijabku dan berpakaian seperti biasa, tetapi dalam hati, aku tetap berkeinginan untuk berhijab dan menjadi muslimah yang baik.
Aku mulai istikamah berdoa dan berusaha mencari informasi bagaimana caranya agar bisa berhijab menjalankan perintah Allah dan tetap bekerja dengan baik. Rasa iri dan sedih setiap kali melihat teman-teman bisa bebas berhijab selalu terbesit. Dalam hati hanya bisa berucap, “Ya Allah semoga suatu saat aku diperbolehkan berhijab”.[…]
Tiba-tiba aku teringat akan surat yang Ah-kong tulis buatku. Maka di sela-sela kesibukan mengerjakan tugas kuliah, kutulis sebuah surat dengan bahasa Inggris dengan vocabulary yang pas-pasan dan grammarnya yang tidak lengkap. Akan tetapi aku yakin Siauce memahami isi suratku.
Ku jelaskan kewajiban wanita muslimah untuk berhijab itu diperintahkan langsung oleh Allah dan keutamaan wanita yang berhijab dan taat beragama pasti akan lebih sabar dalam mengurus orang tua, lebih ikhlas dalam bekerja dan jujur.
Selesai kerja kuberikan surat yang sudah kupersiapkan dan aku masuk kamar untuk melaksanakan salat isya. Tiba-tiba pintu kamar terbuka, Siauce berlari memelukku dengan erat sambil menangis. Diciuminya rambutku sambil berkata:
“You can wear hijab. You can wear your dress. You can pray, you can study, you can do anything you like, but don’t leave us and please take care of Ah-kong, because he loves you and likes you. If this was your reason to go home please stay here and do as your Allah asked you to do. I allow you and I will explain to Ah-kong and my brother.”
“If you have something to talk, just tell me and we can communicate”.
Spontan aku bersujud dan menangis. Ku peluk erat tubuh Siauce, ku anggukkan kepala dan aku setuju untuk menambah kontrakku, di samping aku bisa melanjutkan kuliahku dan melunasi hutang-hutangku. Terima kasih ya Allah, ternyata benar, kalau kita berdoa dengan istiqamah, berusaha tanpa henti Allah pasti akan mengabulkan doa kita.

Um dia, a filha do meu chefe me viu vestindo um hijabe. Ela olhou descontente e me disse para tirá-lo. Mandou que eu fosse até sua sala e que assitisse a um vídeo no Youtube. Explicou-me sobre as tradições do funeral chinês (e como o hijabe pode se parecer com algo usado em um funeral). Fiquei muito triste e deprimida porque pediram que eu tirasse meu hijabe. Visto o que quiser vestir, mas na minha mente, quero vestir um hijabe e ser uma boa muçulmana.
Comecei a rezar e procurei alguma maneira para obedecer Alá e continuei fazendo meu trabalho. Fiquei com inveja e triste quando vi minhas amigas vestindo seus hijabes livremente. Só podia dizer para mim mesma: ‘Alá, espero que um dia eu possa vestir meu hijabe'(…).
De repente, lembrei-me da carta que meu avô escreveu para mim. Quando estava ocupada fazendo a lição de casa da escola, escrevi para filha do meu chefe usando um inglês simples. Acredito que ela consiga entender o que escrevi naquelas cartas. Escrevi sobre o dever do muçulmanos. Vestir um hijabe é um pedido de Alá, e o princípio mais importante para as mulheres é obedecer a religião, o que me deixará ainda mais paciente para cuidar do seu avô, mais gentil para ser sincera.
Depois de terminar meu serviço, entreguei-lhe a carta que preparei. Voltei para meu quarto e rezei. De repente, a porta se abriu, ela correu e me abraçou. Ela beijou meus cabelos e disse: ‘Você pode vestir seu hijabe. Pode vestir seu vestido. Pode rezar, pode estudar, pode fazer qualquer coisa que gostar, mas não nos deixe e, por favor, cuide do Ah-kong, porque ele te ama e você gosta dele. Se esta foi sua razão para ir para casa, por favor, fique aí e faça como seu Alá te pediu para fazer. Te dou minha permissão e explicarei para Ah-kong e para meu irmão.’
‘Se você tiver qualquer coisa para falar, me diga e nós podemos conversar.’
Chorei de joelhos de alegria. Abracei ela com força e concordei em ampliar meu contrato. Além de continuar meus estudos na faculdade, posso pagar minha dívida. Obrigada Alá! É verdade. Se rezarmos com nosso coração e continuarmos trabalhando, Alá irá nos responder.

E, por fim, as lindas palavras da filipina Wala podem perfeitamente resumir o espírito do prêmio de literatura:

Gusto kong maging hinog sa karanasan sa buhay dito upang maibahagi ko rin ang aking kaalaman sa aking mga kababayan sa Pilipinas. Babalikan ko rin ang pagsusulat. At sa pagkakataong ito, sarili ko namang kwento ang isusulat ko. Ang mga karanasan ko ay pinagyaman na ng iba’t ibang kulturang natutunan ko.
Ang puso ko ay pinagtibay na ng hangaring matupad ang aking mga pangarap at mabigyan ng magandang buhay ang aking pamilya. Kung hindi ako umalis ng aking bansa, hindi ko matutuklasan na dito sa Taiwan, marami rin akong kapatid na Pilipino na dito na nakahanap ng pag-ibig at bumuo ng sariling pamilya. Na pwede pala na magkaibigan ang dalawang lahi magkaiba man ang kanilang kulturang kinagisnan.
Malayo pa ang biyaheng tatahakin ko rito ngunit kampante na ang puso ko sa pangalawang tahanang nahanap ko sa bansang ito. Lahat ng pangarap ko ay matutupad kahit paunti-unti at mabagal lang. Wala naman ng mas sasarap pa sa katas ng iyong pinaghirapan matagal man ang kailangang hintayin.
Hindi man ako nakakuha ng propesyonal na trabaho rito, naging saludo naman ako sa lahat ng mga ordinaryong manggagawa dito sa Taiwan. Hindi biro ang aming trabaho. Balewala ang talino kung hindi ito sasamahan ng tiyaga at pasensya.
At sa tuwing nalulungkot ako, iniisip ko na bawat araw na lumilipas ay isang araw na palapit nang palapit sa oras na makikita ko nang muli ang ngiti ng aking ina at mahahagkan ang aking pamilya.
“Lolo, nakarating na ako sa dulo ng bukid. Hindi ko ito nilakad kagaya ng pinag-usapan natin. Natuklasan ko kasi na kaya ko pa lang lumipad. Salamat sa’yo na unang nagturo sa akin na kaya kong gawin ang lahat ng kaya kong isipin. Natuklasan ko rin na sa dulo ng bukid ay may panibagong mundo pang naghihintay. Na sa bawat katapusan ay may panibagong simula.”

Quero experimentar a vida aqui ao máximo para poder compartilhar esse conhecimento com meus compatriotas filipinos que estão nas Filipinas. Continuarei a escrever. Mas, desta vez, escreverei minha própria história, uma história de vida enriquecida por tantas culturas. Para realizar meu sonho e proporcionar um futuro brilhante para minha família, meu coração está mais forte. Se eu não tivesse deixado meu país, nunca descobria que em Taiwan também tenho filipinos queridos que encontraram o amor e construíram suas próprias famílias. Que é possível para as pessoas serem amigas daqueles que pertencem a diferentes raças e culturas.
Está é ainda uma longa viagem para mim aqui, mas meu coração está tranquilo com o segundo lar que encontrei neste país. Passo a passo, todos os meus sonhos se tornarão realidade. Não há nada melhor do que ver o fruto de todo meu trabalho duro, mesmo que isso signifique ter que esperar por muito tempo.
Mesmo que não tendo conseguido um trabalho em um escritório, quero cumprimentar a todos trabalhadores comuns de Taiwan. Nosso trabalho não é fácil. Sem perseverança e resistência, nós não vamos chegar a lugar algum, não importa quão esperto sejamos.
Sempre que fico triste, apenas penso em como cada dia que passa, é um dia mais perto para finalmente poder ver o sorriso da minha mãe e abraçar minha família.
‘Vovô, cheguei no fim dos campos. Não andei como combinamos porque descobri que posso voar. Obrigada por ser o primeiro a me ensinar que posso fazer qualquer coisa que eu quiser. Também aprendi que há uma nova vida esperando por mim no fim do campo. Cada fim é feito para um novo começo.’

Agradecimentos: Agradecimentos especiais para a equipe da Global Voices do Sudeste Asiático, incluindo Mong Palatino, Juke Carolina, e Don Lê, por ajudar a revisar a tradução.

Inicie uma conversa

Colaboradores, favor realizar Entrar »

Por uma boa conversa...

  • Por favor, trate as outras pessoas com respeito. Trate como deseja ser tratado. Comentários que contenham mensagens de ódio, linguagem inadequada ou ataques pessoais não serão aprovados. Seja razoável.